Speciaal onderwijs in Nederland: dit moet je weten

Het speciaal onderwijs is er voor kinderen die niet mee kunnen komen op een reguliere school. Of er nu sprake is van een handicap, gedragsprobleem of iets anders, elk kind in Nederland verdient het om onderwijs te volgen op een manier die bij hem/haar past.

Als ouder wil je natuurlijk het best voor je kind. Dus als je merkt dat hij/zij niet kan meekomen op school, ga je op zoek naar oplossingen. Het speciaal onderwijs kan zo’n oplossing zijn. Lees mee om te zien of dit ook voor jouw kind geschikt is.

Wat is het speciaal onderwijs?

Het speciaal onderwijs in Nederland is onderwijs voor kinderen met een handicap, chronische ziekte of stoornis. Deze kinderen krijgen in het speciaal onderwijs meer aandacht en ondersteuning dan in het gewone onderwijs.

De overheid wil wel dat leerlingen vanuit het speciaal onderwijs waar mogelijk weer terug instromen in het gewone onderwijs. Een andere mogelijkheid is bijvoorbeeld dat kinderen doorstromen naar een gewone vervolgopleiding.

De scholen voor speciaal onderwijs nemen altijd samen met gewone scholen in de regio deel aan een samenwerkingsverband. Binnen deze samenwerking worden er afspraken gemaakt over het doorverwijzen van leerlingen. Dit is om te zorgen dat elk kind op de juiste plek terecht komt.

Verschillende vormen speciaal onderwijs

Het speciaal onderwijs komt in verschillende vormen voor. Dit worden ook wel clusters genoemd. Deze onderverdeling is er, omdat kinderen om verschillende redenen speciaal onderwijs nodig hebben. Die uiteenlopende omstandigheden vereisen een verschillende aanpak en onderwijs dat daarop aansluit.

De verschillende clusterscholen zijn ingedeeld op de problemen waar kinderen mee te maken hebben. Zo zijn de cluster 4 scholen er bijvoorbeeld speciaal voor kinderen met gedragsproblemen en/of psychische stoornissen.

De volgende clusters vindt je binnen het speciaal onderwijs in Nederland:

Cluster 1: blinde, slechtziende kinderen.

Dit zijn scholen voor visueel gehandicapte kinderen of meervoudig gehandicapte kinderen die slechtziend of blind zijn. De meeste van deze kinderen gaan met speciale begeleiding naar het ‘reguliere’ (gewone) onderwijs. De overige bezoeken speciale scholen.

Cluster 2: dove, slechthorende kinderen.

Cluster 2 bestaat uit scholen voor dove en slechthorende kinderen en voor kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden of taalmoeilijkheden. De scholen zijn er ook voor kinderen met communicatieve problemen, zoals bij bepaalde vormen van autisme.

Cluster 3: gehandicapte en langdurig zieke kinderen.

Dit zijn scholen voor leerlingen met lichamelijke of verstandelijke beperkingen. En voor langdurig zieke kinderen en leerlingen met epilepsie.

Cluster 4: kinderen met stoornissen en gedragsproblemen.

Dit cluster bestaat uit scholen voor kinderen met psychiatrische stoornissen of ernstige gedragsproblemen.

Leerlingen in het speciaal onderwijs (SO) gaan meestal na hun 12e naar het voortgezet speciaal onderwijs (VSO). Hier kunnen ze blijven tot hun 20e verjaardag. Het voortgezet speciaal onderwijs werkt met dezelfde clusters.

Gedragsproblemen in het onderwijs

Cluster 4 is er voor kinderen met stoornissen en gedragsproblemen. Meestal is er al een hoop geprobeerd met deze kinderen, voordat ze een passende plek vinden. Psychische problemen kunnen bijvoorbeeld veel invloed hebben op het vermogen om te leren.

Concentratieproblemen, heftige emoties en agressief gedrag staan daarbij het leerproces in de weg, doordat een kind niet voldoende ruimte heeft om nieuwe informatie op te nemen.

Omdat de leerlingen gedragsproblemen hebben, richt de school zich vooral op hun sociaal-emotionele ontwikkeling. De school biedt veel structuur en leert de leerlingen om te gaan met hun problemen. Omdat iedere leerling zijn eigen achtergrond en problemen heeft, is individuele aandacht belangrijk en zijn de groepen klein.

Deze leerlingen vallen onder cluster 4:

Met gedragsproblemen of een psychische stoornis;
Met bovenstaande problemen, maar verbonden aan een pedologisch instituut
Verbonden aan gesloten jeugdinrichtingen waarbij de jongeren leerplichtig zijn (justitie en jeugdzorg).

Ook hechtingsproblematiek en faalangst kunnen het leren van nieuwe stof in de weg staan. Wanneer een kind continu angstig is, zal het bijvoorbeeld moeite hebben om mee te komen in de klas. Gelukkig wordt er in het speciaal onderwijs begrip getoond voor deze kinderen en worden er ook passende oplossingen gezocht voor de problemen waar hij/zij tegenaan loopt.

Een kenmerk van het speciaal onderwijs is dat kinderen in hun eigen tempo kunnen leren en zij meer persoonlijke begeleiding krijgen. Onderliggende angsten kunnen bijvoorbeeld aangepakt worden, waardoor een kind meer ruimte krijgt om zich daadwerkelijk met het schoolwerk bezig te kunnen houden.

Ook kan het helpen door in een klas te zitten met gelijkgestemden. Dit kan bijvoorbeeld eventuele gevoelens van eenzaamheid en ‘de enige te zijn’, verminderen.

Hoe regel je speciaal onderwijs voor je kind in Nederland?

Als ouder wil je waarschijnlijk weten hoe je het speciaal onderwijs voor je kind kunt organiseren. Een kind mag natuurlijk niet zomaar naar het speciaal onderwijs en er is sprake van een aantal stappen die doorlopen moeten worden.

Als de basisschool bijvoorbeeld heeft aangegeven dat ze niet in staat is om je kind voldoende extra hulp aan te bieden, komt het speciaal onderwijs in beeld. Een kind kan daar pas heen als daar akkoord voor is gegeven door het samenwerkingsverband van scholen. Dit regel je via de huidige school van je kind.

De basisschool dient dan gegevens over de leerling te sturen naar het samenwerkingsverband en deze aanmelding wordt vervolgens beoordeeld door twee deskundigen. Wanneer er akkoord wordt gegeven, krijg je als ouder een zogeheten ‘toelaatbaarheidsverklaring’. Hiermee kun je zelf een school uitkiezen voor je kind.

Een overzicht van de stappen die je moet nemen:

Geef bij de huidige basisschool aan dat je je kind naar het speciaal onderwijs wil sturen.
De basisschool stuurt gegevens van je kind naar het samenwerkingsverband.
De aanmelding wordt beoordeeld door twee deskundigen.
Bij akkoord krijg je een toelaatbaarheidsverklaring.
Nu kun je zelf een school uitzoeken voor je kind.

Nadat je je kind hebt aangemeld bij een school, onderzoekt deze nog of je kind deze ondersteuning ook echt nodig heeft. Hierbij zullen ze informatie vragen over de beperking en/of gedragsproblemen van je kind. Ook wordt er gevraagd welke begeleiding er ingezet moet worden.

Deskundigen geven daarbij advies aan het samenwerkingsverband met als doel te kijken of je kind (voortgezet) speciaal onderwijs nodig heeft. Is je kind niet aangewezen op speciaal onderwijs? Dan zoekt de school naar een andere school die de juiste begeleiding kan bieden. Dit gebeurt natuurlijk in overleg met jou.

Wanneer een leerling zover is dat hij/zij niet meer de specifieke hulp nodig heeft van het speciaal basisonderwijs, wordt ouders geadviseerd hun kind terug te laten keren naar het reguliere basisonderwijs. Uiteraard wordt een dergelijke stap zorgvuldig begeleid en voorbereid.

Tips voor ouders

Kinderen lopen regelmatig vast op school, omdat wat zij nodig hebben niet (op de juiste wijze) wordt georganiseerd. Dit kan natuurlijk allerlei redenen hebben.

Het kan bijvoorbeeld onduidelijk zijn wat een kind (of de school!) nodig heeft om het onderwijs passend te maken.
Het kan ook zijn dat adviezen van deskundigen niet, of onvoldoende worden meegenomen.
Ook kan het zijn dat het wel duidelijk is wat er nodig is, maar dat het schort aan de uitvoering.

Om dit proces wat makkelijker te maken, zetten we een aantal tips op een rijtje, zodat je als ouder goed voorbereid de gesprekken in gaat en weet waar je precies op moet letten.

Wanneer de huidige school te weinig ondersteuning kan bieden, is het belangrijk goed te onderzoeken wat je kind precies nodig heeft en wat de school nodig heeft om dit te kunnen bieden. Dit kun je als ouder al zelf in kaart brengen, zodat je goed voorbereid de gesprekken in gaat.
Voor extra ondersteuning wordt er een ontwikkelingsperspectiefplan opgesteld. Deze moet altijd overlegd worden met de ouders. Zorg daarom dat je een goed beeld hebt van wat je kind nodig heeft, zodat je mee kunt praten tijdens de gesprekken. Neem het plan bijvoorbeeld mee naar een deskundige, of neem een deskundige mee naar het gesprek.
Creëer overzicht door een eigen dossier op te stellen waar alle onderzoeken en adviezen van deskundigen in vermeld staan. Je kunt alle dossiers ook opvragen bij de school en andere instanties waar je kind geweest is.
Neem een vertrouwenspersoon mee naar de gesprekken. Het zijn namelijk intensieve gesprekken waardoor je soms dingen die gezegd zijn kunt vergeten of anders kunt interpreteren.
Maak duidelijke afspraken, maar neem wel de tijd om eerst na te denken over wat er gezegd is. Geef dus aan dat je nog even rustig wil nadenken voordat je afspraken maakt. Zorg dat je alles opschrijft, zodat je het later nog een keer kunt teruglezen.
Wees een bewuste ouder die voor de belangen van zijn/haar kind opkomt. Probeer zo neutraal mogelijk te blijven en wees respectvol naar iedereen die betrokken is in het proces. Zo bereik je meer dan wanneer je een negatieve houding aanneemt.

Je mag natuurlijk zelf bepalen welke tips voor jou handig zijn en welke je wil inzetten. Waar het meeste op neer komt, is dat je goed geïnformeerd de gesprekken in gaat en je weet dat je dit niet alleen hoeft te doen.

Gerelateerde informatie

In de kennisbank van Ouderpeilpunt vind je honderden blogs met handige tips en adviezen. Heb je deze blogs al gelezen:

Wil je jouw verhalen delen?

Wil je, als ouder, jouw zorgen en verhaal delen met andere ouders en tips van anderen krijgen? Meld je aan bij Ouderpeilpunt ouderportaal. Als ouder sta je er niet alleen voor. Er zijn veel ouders die dezelfde uitdagingen tegen komen. Via het Ouderpeilpunt ouderportaal deel je jouw ervaringen met andere ouders. Het ouderportaal is de plek waar ouders elkaar vinden voor steun en advies. In een afgeschermde en veilige omgeving vind je een luisterend oor van lotgenoten.

Naar het Ouderportaal